منابع غذایی و شکلهای متفاوت سلنیوم
یک ماده معدنی که در طول روز نیاز بسیار جزئی به آن دارید، سلنیوم است، اما فریب مقدار نیاز به این ماده معدنی مهم را نخورید. زیرا اهمیت آن بسیار بالا است. سلنیوم در تولید مثل، متابولیسم هورمونهای تیروئیدی، ساخت DNA و حفاظت از سلولهای بدن در برابر رادیکالهای آزاد و گسترش عفونت نقشی حیاتی دارد. همراه باشید با مریم سبکتکین کارشناس رژیم آنلاین و رژیم درمانی اصفهان تا منابع غذایی و شکلهای متفاوت سلنیوم را مورد بررسی قرار دهیم.
خاک، سلنیوم را به ما میرساند
عامل اصلی تعیین کننده مقدار سلنیوم موجود در مواد غذایی، سطح سلنیوم در خاک کشاورزی است. به طوری که خاک کشاورزی کشورهای روسیه، چین و نیوزلند از نظر این ماده معدنی فقیر است. حتی در برخی از مناطق چین، دریافت سلنیوم آن چنان پایین است که موجب بروز مشکلات جدی قلبی در مردم ساکن آن گردیده است، اما در عوض خاک کشاورزی ایالات متحده و کانادا غنی از سلنیوم میباشد.
شکلهای متفاوت سلنیوم و منابع غذایی آن
سلنیوم موجود در مواد غذایی غالباً به صورت سلنیوم ارگانیک (سلنومتیونین و سلنوسیستئین) است. منابع حیوانی و غلاتی که در خاک غنی از سلنیوم رشد داده شدهاند منبع اصلی سلنومتیونین هستند، اما سلنوسیستئین فقط از طریق منابع غذایی حیوانی تأمین میشود. در بیشتر موارد از فرم غیرارگانیک سلنیوم (سِلِنات و سِلِنیت) برای تهیه مکمل سلنیوم استفاده میشود. آجیل برزیلی، ماهی، میگو، گوشت مرغ و بوقلمون و برنج قهوهای از منابع غذایی اصلی سلنیوم به حساب میآیند.
میزان سلنیوم سرمی
بنا به راهنمای منتشر شده توسط سازمان بهداشت جهانی، سطح مطلوب سلنیوم سرمی باید بیش از ng/ml 40 باشد و بازه مطلوب سلنیوم برای بیشینهسازی عملکرد آنزیم آنتیاکسیدانی وابسته به سلنیوم (به نام گلوتاتیونپراکسیداز)، ng/ml 70-90 میباشد. نتایج یک مطالعه مروری که در سال ۲۰۱۹ در نشریه Nutrients به چاپ رسید نشان داد که در کشور ایران، کودکان و بالغین از نظر سلنیوم کمبود قابل توجهی ندارند جز زنان یائسه که میزان دریافت سلنیوم در آنها به طور قابل توجهی کمتر از میزان توصیه شده است.
با این حال در مجموع کمبود دریافت سلنیوم امری شایع به حساب نمیآید، اما دریافت ناکافی آن و کمتر از میزان توصیه شدهاش (کمتر از ۵۵ میکروگرم در روز) میتواند خطر بروز برخی از بیماریها مانند سرطان، بیماریهای قلبی و عروقی و همچنین اختلال در عملکرد سیستم ایمنی را به همراه داشته باشد. به طور مثال در مطالعهای فراآنالیز رابطه منفی میان سطح سلنیوم بافتی با خطر بروز سرطان سینه دیده شده است (نشریه Biological Trace Element Research- سال ۲۰۲۱).
عوارض مکملیاری با سلنیوم
بنابر توصیه انجام گرفته در سال ۲۰۲۱ در نشریه Food Bioscience، بهتر است سلنیوم تنها از طریق مواد غذایی تأمین شود، زیرا عوارض بلند مدت مکملیاری با سلنیوم کاملاً روشن نیست.
به طور مثال مکملیاری با سلنیوم احتمالاً بتواند خطر بروز سرطان پروستات و دیابت را افزایش دهد؛ به همین علت در افراد مبتلا به این سرطان یا کسانی که عوامل خطر بروز سرطان پروستات در آنها وجود دارد، سلنیوم مورد نیاز را تنها باید از طریق رژیم غذایی تأمین کنند.
مصرف میزان کافی گردو، ماهی، گوشت گاو و ماکیان، تخممرغ، غلات سبوسدار و همچنین سیر، پیاز، کلم بروکلی و قارچ میتواند به راحتی سلنیوم را تأمین کند.
سلنیوم، نجاتبخشی ناشناخته
نقش بسیار مهم سلنیوم که باعث شده است پای این ماده معدنی به مقاله ما باز شود، نقش آن در عملکرد بهینه سیستم ایمنی است.
مطالعه فراآنالیزی در سال ۲۰۱۹ نشان داد که مکملیاری با سلنیوم احتمالاً بتواند موجب کاهش استرس اکسیداتیو شده و از طرفی ظرفیت عملکرد آنتیاکسیدانی سیستم دفاعی بدن را افزایش دهد (نشریه Hormones)، اما یک سال بعد، مطالعه فراآنالیز دیگری انجام گرفت و در نشریه The American Journal of Clinical Nutrition به چاپ رسید که به نکته جدیدی اشاره میکرد و آن این بود که سلنیوم به تنهایی قادر به انجام فعالیت آنتیاکسیدانی کامل نیست و برای اینکه این مهم رخ دهد، باید در کنار سایر مواد مغذی با عملکرد آنتیاکسیدانی باشد؛ یعنی در کنار تأمین سلنیوم، نباید از سایر آنتیاکسیدانها غافل شد.
مطالعهای مروری با بررسی چندین مطالعه انجام گرفته، به اهمیت بسیار بالای سلنیوم در مقابله با ویروس کرونا اشاره کرد.
کمبود سلنیوم به نفع ویروس کرونا
کمبود سلنیوم میتواند به نفع ساختار ژنتیکی ویروس کرونا تمام شده و منجر به جهش و گسترش آن شود. همچنین این کمبود در بیماران مبتلا به COVID-19 بستری در بیمارستان با تشدید علائم بیماری در ارتباط است. سلنیوم میتواند به علت ویژگی آنتیاکسیدانیاش، به ایجاد تعادل در عملکرد سیستم ایمنی کمک کرده و پاسخ بدن بیمار به این ویروس را در حد منطقی حفظ کند.
همچنین این ماده معدنی اثرات ضد التهابی خود را از طریق مهار NF-kB اعمال میکند. همچنین سلنیوم به داد عروق خونی هم میرسد و از تجمع بیجای پلاکتها در عروق خونی جلوگیری میکند.
استرس اکسیداتیو و التهاب بالا به خصوص در سالمندان و افراد چاق ویژگی رایج COVID-19 میباشد. اگر سطح این التهاب کنترل نشود، میتواند وضعیت بیمار را بدتر کند. به همین علت است که سلنیوم میتواند نقش مهمی را از طریق کاهش التهاب بازی کند. به خصوص آن که نیاز به سلنیوم بعد از ۵۰ سالگی افزایش مییابد.
به طوری که نیاز روزانه به سلنیوم قبل از ۵۰ سالگی در حدود ۵۵ میکروگرم در روز است، اما بعد از ۵۰ سالگی این نیاز به ۱۰۰-۷۰ میکروگرم در روز افزایش مییابد. یافتههای این مطالعه در سال ۲۰۲۰ در نشریه frontiers in Nutrition به چاپ رسید.
تأثیر باکتریهای روده بزرگ بر جذب گوارشی سلنیوم
همان طور که پیشتر اشاره کردم، کمبود سلنیوم امری رایج به حساب نمیآید، اما تغییر در محیط میکروبی دستگاه گوارش و خارج کردن آن از حالت طبیعی و سالم، میتواند بر زیستدسترسی سلنیوم اثر منفی بگذارد؛ به طور مثال در بیماریهای رودهای (مانند بیماری التهابی روده و سرطان روده بزرگ) و بیماریهای متابولیکی (مانند چاقی). با این حال توصیه قطعی به مصرف مکمل سلنیوم در چنین شرایطی کاری نامعقول است و پیروی از الگوی غذایی صحیح و انجام فعالیت بدنی در این افراد به احتمال زیاد بتواند نقش موثرتری را ایفا کند. به هرحال باید به این نکته توجه کنیم که بیشبود سلنیوم همانقدر میتواند خطرناک باشد که کمبود سلنیوم (نشریه Biomolecules- سال ۲۰۲۰).
مریم سبکتکین کارشناس تغذیه اصفهان را در اینستاگرام دنبال کنید
مطالعه بیشتر :
تقویت سیستم ایمنی با مصرف زینک
